Als Kerst in September valt

Arno Lamm & Emile-Andre Vanbeckevoort

Het kerstverhaal is misschien wel het bekendste verhaal uit de Bijbel, voor gelovigen en ongelovigen. Maar wat is de reactie als we de stal met het stro en de ezel en de os uit het zo vertrouwde Kerstverhaal verwijderen en het Kerstverhaal naar September verplaatsen ?

Waarschijnlijk wilt u dan eerst snel de Bijbel openslaan om die stal terug te vinden. Tevergeefs. In dit artikel willen wij u meenemen naar het echte Kerstverhaal, het Bijbelse kerstverhaal dat niet plaatsvond op 25 december. Een verhaal dat u misschien zal verbazen.

In de tijd van Jezus Christus op aarde kende het Romeinse Rijk veel heidense godsdiensten. Van de 1e tot de 5e eeuw na Christus was het Mithraïsme vooral onder de Romeinse soldaten een populaire godsdienst. Op Romeins grondgebied bevonden zich tenminste 1500 (rots)tempels voor Mithras, waarschijnlijk een godheid afkomstig uit het oude Perzië. Mithras werd ook wel de zonnegod genoemd en op 25 december werd de geboortedag van deze Sol Invictus (‘onoverwinnelijke zon’) gevierd. Dit feest vond enkele dagen na de interzonnewende van 21 december plaats, als de zon weer aan kracht begon te winnen; het bewijs ‘dat de zon was wedergeboren’. Het mythische verhaal van Mithras komt ons ergens bekend voor:

Mithras was naar de aarde gekomen om de mensheid te redden van het kwaad. Hij werd geboren uit een maagd in een grot en werd aanbeden op zondag, de dag van de zon. Hij had twaalf discipelen en het verhaal kent ook een laatste avondmaal. Mithras stierf, stond op uit de dood en werd de middelaar tussen de mens en de God van het licht. Mithras was voor velen in die tijd de verpersoonlijking van het licht dat de duisternis overwint. Het hoofddeksel dat Mithras droeg noemden de Romeinen een mijter (mitra). Het Mithraïsme was in de eerste eeuwen een geduchte rivaal van het opkomende Nieuwtestamentische christendom. Sommige dachten dat Jezus en de godheid Mithras wel één en dezelfde moesten zijn. De waarheid is volstrekt anders en daarom is het zo van belang dat we het Kerstverhaal ontleden, om de scheiding tussen waarheid en onwaarheid zichtbaar te maken. Het verhaal van Mithras heeft zich uiteraard niet met de Bijbel vermengd, maar wèl met het kerstverhaal dat door de eeuwen heen aan ons is overgeleverd. We nodigen iedere lezer uit het Kerstverhaal, waar we mee opgegroeid zijn, naast de feiten te leggen die in dit artikel naar voren komen, om daarna maar eens rustig te beoordelen welke elementen uit het ons bekende verhaal al of niet Bijbels zijn.

De waarheid is volstrekt anders en daarom is het zo van belang dat we het Kerstverhaal ontleden

Nadat Jezus Christus ten hemel was gevaren werd het geloof in Mithras binnen het Romeinse Rijk, maar buiten Israël, één van de belangrijkste godsdiensten hoewel in veel gebieden rondom de Middellandse zee allerlei varianten bestonden. Toen Constantijn keizer werd over het Romeinse rijk bekeerde hij zich in de vroege 4^e eeuw naar verluid tot het christendom. De keizer wilde de inwoners van zijn rijk echter rustig houden, want rust was voor een heerser veel waard. Het idee leefde dat het eenvoudiger was om van een (diepgeworteld) traditioneel heidens feest af te komen als je het kon uitwisselen en vermengen met een goed feest.

In plaats van het maken van schoon schip binnen het keizerrijk, begon Constantijn heidense godsdiensten en rituelen te ‘kerstenen’ (verchristelijken) en werden ze deels opgenomen binnen de zich vormende ‘Rooms Katholieke Kerk’, die daarna staatskerk van het Romeinse Rijk werd. Niet alleen werd de zondag een heilige dag, maar in 336 na Christus verklaarde de door de Romeinse keizer steeds meer gesteunde ‘katholieke’ kerk dat vanaf dat moment op 25 december niet meer de geboortedag van de zonnegod, maar van de Zoon van God gevierd moest worden. Dat was al heel bijzonder want in de periode daarvoor werden de christenen die hun feesten vierden hevig vervolgd. Hoewel tijdens de Reformatie openlijk werd gebroken met de koppeling van christelijke en heidense feestdagen, is het in onze gedachten ontwikkelde kerstverhaal nog steeds vermengd met veel on-Bijbelse elementen:

Allereerst lijkt het niet mogelijk dat de herders in december ’s nachts nog met hun schapen in het veld waren, want ook in Israël zijn de nachten in deze tijd van het jaar behoorlijk koud. Maar we willen dieper zoeken. Een sleuteltekst hiervoor is Lucas 1:5, waar staat geschreven dat Zacharia, de vader van Johannes de Doper, een priester was die behoorde tot de afdeling van Abia.[1] Koning David had destijds de zonen van Aäron ingedeeld in 24 groepen[2], die elk in schema een week dienden in de Tempel. Het jaar begon in de maand Nisan[3] en dat betekende dat Zacharia dienst zou hebben gedaan in de 10e week.[4] Zacharia hoorde tijdens zijn tempeldienst van de engel van God dat zijn vrouw Elisabeth zwanger zou worden.[5] Als we dit doorrekenen, komen we voor de geboorte van Johannes de Doper precies uit op het Pesachfeest. We weten dat Maria, nadat de engel haar had bericht dat zij zwanger was, met spoed Elisabeth ging opzoeken, die toen in haar 6e maand was. Dat Maria op dat moment al zwanger was, begrijpen we ook uit de woorden van Elizabeth die Maria verwelkomt met: ‘de moeder van mijn Heer’![6] Als we de tijden verder doorrekenen, moet Jezus dus op het Loofhuttenfeest zijn geboren. In het licht van de Bijbelse feesten en de betekenis van het Loofhuttenfeest sluit dat heel bijzonder aan. Johannes de Doper is later natuurlijk precies op de hoogte van de verjaardag van Jezus, die immers familie is. Ook Johannes verwijst naar het Loofhuttenfeest als hij zegt: Het vleesgeworden woord is onder ons komen ‘wonen’.[7] Het Griekse woord betekent ‘tabernakelen’[8] en Johannes doelt dan ook hier op het Loofhuttenfeest. In het Engels heet dit feest trouwens terecht het ‘Feast of Tabernacles’. Zijn er nog meer aanwijzingen te vinden dat Jezus Christus op het Loofhuttenfeest werd geboren?

Als we de tijden verder doorrekenen, moet Jezus dus op het Loofhuttenfeest zijn geboren.

Jazeker, in overvloed. Ook de engelen verwijzen naar het Loofhuttenfeest. Dit bijzondere feest staat bekend als het ‘Feest van Blijdschap’ en tegelijkertijd wordt dit het ‘Feest van de Naties’ genoemd, omdat alle volkeren – ook de heidenen – welkom zijn om het Loofhuttenfeest mee te vieren.[9] Hoewel je hier eenvoudig overheen leest als de Bijbelse feesten inhoudelijk niet bekend zijn, maakt de engel een hele duidelijke verwijzing. Hij zegt namelijk tegen de herders dat hij hen grote blijdschap[10] verkondigt die heel het volk[11] ten deel zal vallen. Een mooiere verwijzing naar dit Loofhuttenfeest is er niet.

Er is een algemene gedachte dat schaapherders zeer laag op de maatschappelijke ladder stonden, maar dat zij toch als eersten Jezus mochten bezoeken. Dat ligt iets genuanceerder; het was geen toeval dat juist in Bethlehem de offerlammeren voor de Tempel door Levitische schaapherders werden geweid. Deze schapen moesten vlekkeloos en perfect zijn. Zouden de engelen daarom aan deze speciale herders hebben aangekondigd dat het perfecte Offerlam nu echt was gekomen? De Bijbel zegt overigens niet dat de engelen het in ons kerstverhaal zo bekende lied zongen.

Sommigen zullen willen verwijzen naar Kerstmis omdat Jezus ‘het Licht van de wereld’ was[12] en dat dit een goede reden is voor de lichtjes tijdens ons Kerstfeest. Het is echter bijzonder dat Jezus dit juist tijdens het Loofhuttenfeest over zichzelf zegt. Tijdens dit feest werden vier hoge lampen opgezet in de vrouwenhof van de Tempel. Volgens de Talmoed[13] werd elk donker plein in Jeruzalem dan door deze hoge lampen verlicht. De lonten van deze lampen waren gemaakt van oude priesterkleding en de lampen werden ‘het licht der wereld’ genoemd. Jezus moet gewezen hebben naar deze lampen om vervolgens voor Zijn discipelen te benadrukken dat Hij hét licht der wereld was en niet deze lampen. Misschien wees Jezus ook wel naar het valse licht van de wereld – de zonnegod Mithras – die een groot deel van het Romeinse rijk in de eeuwen daarna tijdelijk zou overschaduwen.

De Bijbel voorzegt ons dat het Loofhuttenfeest ook in het Duizendjarige rijk door alle volken gevierd zal worden. Zou dit verband houden met de geboortedag van de Koning van de Wereld en met de datum waarop Hij straks voor de tweede keer onder ons komt wonen, bij de start van het vrederijk?

De ontrafeling van veel elementen van het traditionele kerstfeest is een van stappen in de ontrafeling van de heidense en Bijbelse elementen van het feest van de geboorte van Jezus Christus. In het boek Wake Up! laten we al zien dat God bijzondere dingen doet op door Hem zelf vastgestelde kalenderdagen die verband houden met de Bijbelse feesten. Gods tegenstander probeert deze vastgestelde tijden te bedekken om ons het zicht op Gods kalender te ontnemen. We beseffen nu dat Jezus op een van Gods feesten is geboren en dat 25 december een dag is die in het teken staat van de god Mithras. Nu we deze scheiding hebben aangebracht, is het de vraag welke andere onzuivere elementen in ons verhaal over Jezus’ Geboorte zijn geslopen, zonder dat we ons hiervan bewust waren.

Gods tegenstander probeert deze vastgestelde tijden te bedekken

Zou de hardnekkige gedachte dat Jezus Christus in een stal of een grot is geboren te midden van een os en een ezel niet sterk zijn ingegaan tegen de Joodse reinheidswetten, terwijl wij weten dat Jezus zich op aarde juist aan alle Joodse wetten heeft gehouden en zelf een Joodse rabbi was? Hoewel we nu weten dat het verhaal van de stal uit heidense godsdiensten afkomstig is, hebben wij – onterecht – voor onszelf toch schijnbaar de bevestiging voor de stal gevonden toen we lazen dat Jezus in een kribbe werd gelegd. Onze eerste reactie is dat een kribbe wel in een stal moet hebben gestaan. Maar ook nu is het weer erg van belang dat we de Bijbelse Feesten en de oorspronkelijke Hebreeuwse context begrijpen.

Het gebruikte Griekse woord[14] voor kribbe of houten bak staat in het Hebreeuws ook voor broodbak en dat werpt een bijzonder licht op deze situatie. De broodbak werd immers tijdens het Loofhuttenfeest geplaatst in de zelfgebouwde hut. Men nuttigde gedurende zeven dagen de maaltijden in deze hut en het brood werd – direct nadat het gebakken was – gewikkeld in doeken om het vers te houden. Zelfs de doeken waarin Jezus werd gewikkeld verwijzen dus naar dit Loofhuttenfeest. Gods patroon wordt nog meer zichtbaar als we beseffen dat Bethlehem ‘Huis van Brood’ betekent. Voor de toehoorders van Jezus was het geen geheimenis toen Jezus van zichzelf zei: Ik ben het ware brood, het Brood des Levens dat uit de hemel is neergedaald.[15] Het Brood des levens was geboren in het Huis van Brood! De ezel en de os komen in het Bijbelse kerstverhaal in het geheel niet voor. Het is zelfs aannemelijk dat deze dieren er later aan toe zijn gevoegd op grond van een vers in het Bijbelboek Jesaja[16]16, waar staat: ‘Een os kent zijn bezitter, een ezel de voerbak van zijn baas, maar Israël kent mij niet, mijn volk wil niets van mij weten.’ Een goede verstaander begrijpt nu dat de ezel en de os er dus later door de kerk in de stal zijn bijgeplaatst om de vervangingstheologie te benadrukken. Israël accepteerde Jezus Christus niet als de Messias, ‘maar de ezel en de os deden dat tenminste wel’.

Dit was helaas een bedroevende toevoeging en een belediging voor Gods volk. Over stro in de broodbak wordt overigens ook nergens gesproken. Ook de drie wijzen hebben enige aandacht nodig. De Bijbel beschrijft dat er wijzen uit het oosten kwamen, niet per se koningen. De Bijbel zegt niet hoeveel het er zijn geweest, maar men heeft aan de hand van de drie geschenken dan maar bepaald dat het er drie moeten zijn geweest, alhoewel er geen Bijbelse basis voor is. Dat zij Caspar, Melchior en Balthasar zouden heten komt uit oude legendes en hun namen verschillen zelfs per regio.

Over stro in de broodbak wordt overigens ook nergens gesproken.

In het Kerstverhaal dat in onze gedachten voortleeft, is het vrij druk in de stal omdat de wijzen in de rij achter de schaapherders staan om het kindje Jezus te bewonderen. Niets blijkt minder waar, want het is duidelijk geworden dat de wijzen (tot twee jaar) later kwamen.[17] De Bijbel zegt nadrukkelijk dat de wijzen het huis binnen gingen waar Jozef en Maria zich bevonden. Een ander bewijs dat de wijzen niet direct Jezus kwamen bezoeken valt af te leiden uit het feit dat Jozef en Maria na de 41e dag[18] een paar duiven als armenoffer[19] in de tempel offerden. Dat hadden zij nooit kunnen doen als zij toen al de drie zeer waardevolle geschenken – goud, wierook en mirre – van de wijzen hadden ontvangen. Deze geschenken waren een klein fortuin waard in die tijd. Of deze wijzen op kamelen kwamen is ook niet bekend.

Sommige lezers zullen het Kerstverhaal nu wel erg schraal vinden als het ontdaan wordt van al deze elementen en voelen zich daardoor wellicht wat ontdaan. De vele misvattingen die ook in onze gedachten van het Kerstverhaal zijn geslopen, illustreren de noodzaak om ‘alle dingen te toetsen’[20], maar ook om de echte waarheid van haar bedekking te ontdoen. Niet het doorgegeven verhaal is de waarheid, maar de Bijbel is onze absolute waarheid en autoriteit. Ondanks de misvattingen is de echte Bijbelse waarheid over de geboorte van Jezus van rijke betekenis. Een waarheid die al vele eeuwen voor Christus werd geprofeteerd.

De kerstboom en de kerstballen laten we in dit artikel grotendeels onbesproken. De kerstboom komt uit Germaanse godsdiensten[21] (Joelfeesten). De profeet Jeremia waarschuwt al veel eerder voor deze bomen.[22] De kerstballen werden voor de ramen gehangen om vervloekingen, boze geesten en ongeluk af te weren. Als de geest de bal aanraakte werd hij geabsorbeerd en raakte gevangen in de bal. De Germaanse joelfeesten startten op 25 december met grote offermaaltijden: alles wat men at en dronk was in feite voor hun goden bestemd. Overvloedige kerstmaaltijden[23] zijn sindsdien gebleven, ook al probeerde de kerk dit in de middeleeuwen te kerstenen door er meer ‘een spiritueel feest’ van te maken. Ook hier was het gevolg van het verchristelijken van heidense gebruiken dat het feest in vermengde vorm bleef voortbestaan. Verondersteld wordt ook dat het kerstbrood afgeleid is van het Germaanse offerbrood.

Kunnen we dan Kerstmis niet op 25 december vieren, het gaat tenslotte toch om de inhoud en niet om de dagen of de rituelen? God deed eerder grote dingen op de exacte data van Zijn feesten. Als God een patroon heeft gegeven, waarom zouden wij dat dan doorbreken, nu we ons er van bewust zijn geworden? Kerstmis met haar vele on-Bijbelse rituelen is voortgekomen uit de onverschilligheid die achter het compromis-denken schuilgaat, een denken dat we in de Bijbel nergens terugvinden. Zodra wij de geboorte van Jezus in haar Bijbelse context gaan begrijpen, zien wij de waarheid van Jezus’ geboortefeest, ontdaan van elke onzuiverheid. Is de waarheid niet veel mooier dan het vermengde kerstverhaal?

Als God een patroon heeft gegeven, waarom zouden wij dat dan doorbreken, nu we ons er van bewust zijn geworden?

Wij voeren geen “kruistocht” tegen het Kerstfeest, want natuurlijk is het komen van Christus naar de aarde Gods geschenk voor ons allemaal en dat moet zeker gevierd worden. Maar de ‘waarheden’ achter veel ingrediënten van het huidige Kerstfeest zijn heidens en het past christenen dat zij zich dit aantrekken en hun Kerstfeest zuiveren van deze elementen. Wij willen u zeker niet de gezellige lichtjestijd in de donkere dagen afnemen.

Ook voeren we geen grootste protestmarsen tegen de kerstboom, maar elke gelovige in Christus mag zich wel de vraag stellen of Jeremia het nu over een Kerstboom had als hij waarschuwt voor een boom die omgehakt wordt, daarna versierd wordt met goud en zilver en die vastgezet wordt met een spijker. Deze boom werd in die tijd aanbeden en Jeremia waarschuwt daarvoor. Maar natuurlijk aanbidt in onze tijd niemand de kerstboom in de woonkamer. Toch mogen we ons afvragen waarom we dan per se een versierde dennenboom in de woonkamer willen zetten die wel zo’n historie heeft?

Voor dit jaar: een heel gezegend Kerstfeest !

Voor volgend jaar: zullen we Kerstfeest vieren op het Loofhuttenfeest van 28 September onder een bloedrode maan? (http://www.eclipsewise.com/oh/ec2015.html#LE2015Sep28T)

 

(C) Stichting Wake Up Foundation, ga naar www.wakeup.nu voor meer informatie

Dit artikel werd in 2010 gepubliceerd in het magazine van het Zoeklicht

[1] Lucas 1:5
[2] 1 Kronieken 24:1-4 en 7-19
[3] Op de Gregoriaanse kalender maart of april.
[4] Hij behoorde tot de 8e groep, maar tijdens Pesach en Pinksteren dienden alle priesters – Lucas 1:5, 1 Kronieken 24:10, Deuteronomium 16:16.
[5] Lucas 1:13-23
[6] Lucas 1:43
[7] Johannes 1:14
[8] Strong’s G4637, of ook ‘tent opslaan’. Ditzelfde woord wordt gebruikt in Openbaring 21:3 wanneer de nieuwe hemel en de nieuwe aarde zullen komen en Gods tent bij de mensen zal zijn.
[9] Zacharia 14:16-19
[10] Lucas 2:10
[11] De Hebreeuwse Stern-vertaling zegt: alle mensen!
[12] Johannes 8:12 en 9:5
[13] Succah 51a
[14] Phatne, Strong’s 5336
[15] Johannes 6:35-51
[16] Jesaja 1:3
[17] Herodes liet ook alle jongens tot 2 jaar doden – Mattheus 2:16
[18] 8 +33 dagen reiniging van de vrouw na de geboorte van een zoon – Leviticus 12:1-8
[19] Lucas 2:21-22 en Leviticus 12:8
[20] 1 Tessalonicenzen 5:21
[21] Ook Luther is voorbeeld van de kerstening van heidense rituelen: hij verklaarde de spar tot symbool van de geboorte van Jezus Christus.
[22] Jeremia 10:3-5
[23] Kerstavond noemde men ‘dikkevretsavond’.